1 Uvod
Leto 2025. donosi revoluciju u primeni umetnosti na gradskim zidovima Srbije kroz AR murale, odnosno murale potpomognute proširenom stvarnošću. Dok je tradicionalno grafit i murali preobražavao sive betonske površine svestranim bojama, nova forma ulazi u digitalnu eru. Uz pomoć mobilnih aplikacija i pametnih telefona zidovi Beograda i Novog Sada oživljavaju scenama koje se pomeraju, razgovaraju s publikom i pružaju interaktivne priče o istoriji, kulturi i zajednici.
U uvodu ćemo predstaviti suštinu AR murala, ukazati na razliku u odnosu na klasične murale te postaviti osnovne teme teksta: tehnološke potrebe, primeri iz Srbije, proces kreiranja, društveni uticaj i buduće perspektive ove moderne forme ulične umetnosti.
2 Šta je AR mural
AR mural nastaje kada se tradicionalna slika na zidu kombinuje s digitalnim slojem vidljivim putem ekrana pametnih telefona ili tableta. Posmatrač usmeri kameru uređaja na mural, aplikacija prepozna marker ili specifični deo slike i preko aplikacije postavlja animirane elemente, zvukove ili tekstualne poruke. U odnosu na statične murale, AR murali nude:
Interaktivnost korisnik može da bira delove murala koje će istražiti
Multimedijalnost zvuk, video i 3D modele
Edukativnost obilježavanje istorijskih ličnosti, događaja ili kulturnih posebnosti
Dinamičnost sadržaj se menja tokom vremena ili po određenim uslovima (ora, dan-noć)
3 Tehnologija i alati
3.1. Aplikacije i platforme
Artivive popularna aplikacija za AR kunst
ZapWorks platforma za kreiranje interaktivnih AR sadržaja
Adobe Aero alat za dizajniranje proširene stvarnosti
3.2. Kamera i optičko prepoznavanje
Marker-bazirani AR koristi QR kodove ili specifične slike za pokretanje animacije. Marker-less AR prepoznaje teksturu i oblik murala koristeći mašinsko učenje.
3.3. 3D modeli i animacije
Umjetnici i programeri zajedno kreiraju 3D elemente u Blenderu ili Unity-ju, a zatim ih eksportuju u AR platformu.
3.4. Distribucija i održavanje
Aplikacije se besplatno preuzimaju, a ključevi za pristup AR sadržaju često su skriveni unutar murala ili QR kodova na zidovima. Održavanje uključuje ažuriranje aplikacije i redovne inspekcije murala.
4 Primeri AR murala u Srbiji
4.1. „Beogradski zmaj“ u Dorćolu
Mural velikog zmaja naslikan uz Dunav pokreće aplikaciju koja prikazuje istoriju tvrđave i legende o gradu. Animirani plamen iz usta zmaja menja boje po dobu dana.
4.2. „Novi Sad muzika“ u Podgrađu Petrovaradinske tvrđave
Uz muzički mural, aplikacija pušta audio-klipove lokalnih bendova i prikazuje biografije muzičara iz grada na vetrobranskim panelima.
4.3. „Kosovski boj“ u centru Niša
Mural rata prelazi u AR sloj koji projektuje mapu bojišta sa tačkama značajnih događaja i rekonstruisanim 3D likovima ratnika.
4.4. „Lazarica se budi“ u Kruševcu
U parku pored crkve Lazarice mural vizualizuje svetlosne efekte i tradicionalne igre iz srednjeg veka, uz igrani film o knezu Lazaru.
5 Proces kreiranja AR murala
Idejno rešenje zajednički rad umetnika, lokalne zajednice i tehnologa
Klasična skica i slikanje priprema zida materijalom otpornim na vremenske nepogode
Digitalizacija murala fotografisanje visokim rezolucijama i preprocesiranje
Dizajn AR sloja kreiranje 3D modela, animacija, audio narracije i geolokacija
Testiranje pregled AR funkcionalnosti na licu mesta i korekcije
Promocija lansiranje aplikacije, promotivne kampanje i događaji otvaranja murala
6 Društveni uticaj i benefiti
Oživljavanje gradskih prostora destimulisanih sivim betonskim zidinama
Edukacija učenici i turisti uče kroz interaktivne priče i animacije
Turizam nove AR ture privlače posetioce i produžavaju boravak u gradu
Povezanost zajednice umetnici, tehnolozi i građani rade zajedno
7 Izazovi i rešenja
Tehnička složenost zahteva obučen tim i budžet za animacije
Održavanje mrala česta inspekcija i sanacija boja, ažuriranje AR sadržaja
Digitalna pismenost treninzi za starije posetioce da prihvate nove tehnologije
Pristup aplikaciji offline mod za one bez interneta i lokalne WiFi tačke
8 Budućnost i trendovi
Hololens i naočari za AR bez upotrebe telefona
Senzori vremena menjaju scene murala u skladu s vetrom i temperaturom
Interaktivni murali sa veštačkom inteligencijom koji razgovaraju s posetiocima
Globalne AR mreže povezivanje murala u različitim gradovima za zajedničke priče
9 Zaključak
AR murali predstavljaju spoj umetnosti i tehnologije koji redefiniše kako percipiramo javne površine. Tokom leta 2025, Beograd i Novi Sad su postali platna za interaktivne priče koje povezuju istoriju, kulturu i digitalno. Ovaj trend daje novu dimenziju uličnoj umetnosti i otvara vrata budućim inovacijama na raskrsnici stvarnog i proširenog sveta.
